The role of video games in children’s lives.

इंटरनेट आणि तंत्रज्ञानाच्या जगात, आज प्रत्येकाकडे डिजिटल उपकरणे आहेत जसे – स्मार्टफोन, संगणक, लॅपटॉप आणि इतर उपकरणे. तंत्रज्ञानावर आधारित या उपकरणांचे शेकडो उपयोग आहेत. मनोरंजनासाठी या इलेक्ट्रॉनिक्स उपकरणांद्वारे स्क्रीनवर गेम खेळले जातात, ज्याला व्हिडिओगेम म्हणतात.

व्हिडिओ गेम्स म्हणजे काय?
व्हिडिओ गेम्स हे परस्परसंवादी डिजिटल मनोरंजन आहे, जे प्लेस्टेशन सह चालवता किंवा खेळता येतात जसे की – संगणक, टॅबलेट, मोबाईल फोन. मनोरंजनाच्या या साधनामध्ये शारीरिक क्रियाकलाप महत्त्वाची भूमिका बजावत नाही. कारण व्हिडिओ गेम मेंदूच्या कौशल्याने आणि हाताच्या नियंत्रणाने खेळले जातात.आता व्हिडिओ गेम्सच्या काही महत्त्वाच्या पैलूंवर प्रकाश टाकूया.

ऑक्टोबर 1950 मध्ये, भौतिकशास्त्रज्ञ जोसेफ केट्स यांनी पहिला व्हिडिओ गेम तयार केला. पहिला व्हिडिओ गेम बर्टी द ब्रेन गेम होता. हा व्हिडिओ गेम Tik-Tok-Toi श्रेणीचा होता. व्हिडीओ गेम्समध्ये इतर काही गेम देखील बनवले गेले पण ते यशस्वी झाले नाहीत. पहिला यशस्वी व्हिडिओ गेम टेनिस फॉर टू होता. व्हिडीओ गेम्स बनवण्याचा सुरुवातीचा टप्पा खूप कठीण होता, पण जसजशी तंत्रज्ञानाची पायरी पुढे सरकत गेली, तसतशी त्यात सुधारणा होत गेली.

तुम्हाला माहीत असेलच की व्हिडीओ गेम्स म्हणजे स्क्रीनच्या आत चालणारे चित्र आणि ग्राफिक्स. व्हिडिओ गेम्सची मुख्य स्क्रीन उपकरणे – संगणक, मोबाइल, टॅबलेट, लॅपटॉप, टीव्हीवरील प्लग इ.

या उपकरणांमध्ये काही व्हिडिओ गेम्स प्रीलोडेड असतात. परंतु अशी काही उपकरणे आहेत जी स्वतंत्रपणे स्थापित केली जातात, त्यांना प्ले स्टेशन म्हणतात. काही प्ले स्टेशन्स जसे – Nintendo 3DS, PlayStation Series इ. ही प्ले स्टेशन्स मॉनिटरला जोडल्यानंतर व्हिडिओ गेम्स सुरू करता येतात.
व्हिडिओ गेम खेळण्याचे फायदे
लहान मुलं असोत की तरुण, व्हिडीओ गेम्स खेळणाऱ्यांना अनेक आश्चर्यकारक फायदे मिळतात. व्हिडीओ गेम्स मुलांच्या कौशल्य विकासात मदत करतात, तर ते काही प्रमाणात सामाजिक संबंध निर्माण करण्यासही मदत करतात. व्हिडिओ गेम प्लेअरची सर्जनशीलता सामान्य लोकांपेक्षा जास्त आहे.

व्हिडिओ गेम खेळण्याचे काही फायदे येथे आहेत.

मेंदूची सर्जनशीलता वाढते
जी मुले व्हिडिओ गेम खेळतात, त्यांचे वाचन कौशल्य वाढते. लहान मूल जेव्हा व्हिडिओ गेम खेळते तेव्हा स्क्रीनवर येणाऱ्या सूचना समजून घेणे आवश्यक असते आणि यामध्ये वेळही कमी असतो, त्यामुळे सर्वकाही लवकर करावे लागते. त्यासाठी मनाला वेगाने धावावे लागते.

अॅक्शन गेम्स, माइंड पझल गेम्स खेळून मेंदूचे न्यूरॉन्स उघडले जातात. ज्या मुलांना अभ्यासात अडचण येते त्यांनी त्यांच्या दैनंदिन दिनचर्येत व्हिडिओ गेम समाविष्ट करणे आवश्यक आहे.

नकाशे आणि गुंतागुंतीच्या गोष्टी समजून घेणे सोपे होते
Minecraft, Robocraft सारखे बरेच गेम आभासी जगात सेट केलेले आहेत, कोणताही नकाशा नाही, मुलाला नेव्हिगेट करावे लागेल. म्हणूनच नवीन ठिकाणे शोधणे आणि ध्येय गाठणे हे त्यांच्यासाठी मिशनसारखे आहे.

याचा परिणाम असा होतो की हे खेळ खेळणारी मुले आपल्या आजूबाजूची ठिकाणे चांगल्या प्रकारे समजून घेऊ शकतात, याशिवाय त्यांना न सुटलेले मार्गही सापडतात. त्यामुळे अंतर आणि स्थानाची अधिक चांगली जाणीव होऊ शकते.

समस्या सोडवण्याचे कौशल्य
प्रत्येक व्हिडीओ गेममध्ये एक आव्हान असते, काही गेम समजण्यासही सोपे नसतात. काही खेळ हे कोड्यासारखे असतात. प्रत्येक खेळ मुलांसमोर समस्या ठेवतो आणि त्यांना सोडवण्याची संधी देतो.

तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की व्हिडिओ गेम खेळाडूला तीन क्षेत्रांमध्ये सुधारतात – नियोजन, लवचिक विचार आणि संघटना.

सामाजिक संबंध
काही मुलांना वास्तविक जीवनात मित्र बनवण्यास त्रास होऊ शकतो. असे शेकडो ऑनलाइन गेम आहेत, ज्यात मुले एक समुदाय तयार करून खेळतात आणि मैत्रीच्या भावनेने जोडलेली राहतात.

व्हिडीओ गेम्स खेळणाऱ्या मुलांवर केलेल्या चाचण्यांवरून असे दिसून येते की, या मुलांची संगीत, गटचर्चा, शारीरिक गेमिंगमध्ये शाळेत रस वाढतो.

कल्पनाशक्ती वाढते
रेसिंग गेम, कोडे सोडवणारे खेळ यांमध्ये मनाला एक पाऊल पुढे टाकावे लागते. व्हिडिओ गेम्समध्ये, येणारे ग्राफिक्स लोड होत राहतात, त्यामुळे मेंदूला त्यानुसार चालवावे लागते. त्यामुळे कल्पनाशक्ती वाढते.

व्हिडिओ गेम्समुळे सर्जनशीलता वाढते याचे पुरावेही मिळाले आहेत. जेव्हा 12 वर्षांच्या मुलांचे गेम खेळत असलेल्या गटाला सर्जनशील प्रश्न विचारण्यात आले तेव्हा त्यांनी सामान्य मुलांपेक्षा जास्त उत्सुकता दाखवली.

व्हिडिओ गेमिंगमधील करिअर
व्हिडीओ गेम्सची सतत वाढत जाणारी आवड पाहून नवनवीन व्हिडिओ गेम्स तयार होत आहेत. या गेमिंग क्षेत्रात सुरुवातीपासून पारंगत असलेली अशी मुले या क्षेत्रात कोडिंग, प्रोग्रामिंग शिकून नवीन गेमही तयार करू शकतात. हे करिअरचे उदयोन्मुख क्षेत्र आहे.

व्हिडिओ गेमचे तोटे

आजच्या मुलांना व्हिडिओ गेम्सचे व्यसन लागले आहे. त्यांना ना बसण्याच्या स्थितीची काळजी असते ना डोळ्यांची काळजी असते. व्हिडीओ गेम्सचा शोध जुना असेल, पण त्याचा परिणाम होऊन दहा वर्षे झाली असतील. म्हणूनच आतापर्यंत कोणतेही विशिष्ट दुष्परिणाम उघड झाले नाहीत. पण काही आकडे आणि वैद्यकीय निकाल समोर येत आहेत, त्यानुसार ही एक गंभीर समस्या आहे.

हे आहेत मोबाईलवर गेम खेळण्याचे तोटे, जे आगामी काळात एक गंभीर समस्या बनणार आहेत.

व्हिडिओ गेम व्यसन
अनेकदा जेव्हा कोणी व्हिडिओ गेम खेळतो तेव्हा त्याला आनंद होतो. याचे मुख्य कारण म्हणजे जेव्हा कोणी व्हिडिओ गेम खेळतो तेव्हा त्याच्या मेंदूतून एक हार्मोन (न्यूरोट्रांसमीटर) डोपामाइन बाहेर पडतो. अनियमित रीतीने दीर्घकाळ व्हिडिओ गेम खेळल्यास डोपामाइन सोडण्याचा दर अनियमित होतो. अशा परिस्थितीत, जेव्हा कोणी व्हिडिओ गेमपासून दूर असतो, तेव्हा त्याचे मन इतर गोष्टींमध्ये गुंतत नाही. या परिस्थितीत, जेव्हा कोणी व्हिडिओ गेम सोडण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा त्याचे मन सोशल मीडिया, यूट्यूब किंवा काही स्क्रोलिंगसारख्या इतर प्लॅटफॉर्मकडे आकर्षित होते. अशा प्रकारे व्हिडिओ गेमचे व्यसन ही एक गंभीर मानसिक समस्या आहे.

प्रेरणा अभाव
व्हिडिओ गेम्समध्ये आढळणारी आव्हाने आणि जीवनातील वास्तव यात खूप फरक आहे. व्हिडिओ गेममध्ये मिशनचा एक विशिष्ट नमुना आढळतो जो एक किंवा दोन प्रयत्नांत पूर्ण होतो. परंतु, प्रत्यक्षात तसे होत नाही. जी मुले खेळाच्या भावनेत मग्न राहतात, त्यांना जीवनाचे सत्य समजू शकत नाही. अशाप्रकारे व्हिडीओ गेम्समुळे जीवनात प्रेरणांचा अभाव येतो, ज्यामुळे जीवनात येणाऱ्या समस्यांना सामोरे जाण्यात अडचणी येतात.

भावनांवर नकारात्मक परिणाम (अ‍ॅलेक्सिथिमिया)
जेव्हा आपल्या मेंदूला भीती, चिंता, लाज अशा नकारात्मक भावना जाणवतात, तेव्हा मेंदूमध्ये अमिग्डाला सक्रिय होते. अमिग्डाला हा मेंदूचा एक भाग आहे जो नकारात्मक भावनांना शांत करतो. एफएमआरआयच्या संशोधनात असे म्हटले आहे की जेव्हा एखादे मूल या परिस्थितीत गेम खेळू लागते तेव्हा अमिग्डाला शांत होते. अमिग्डालाच्या सुटकेसाठी हे खूप महत्वाचे आहे, जर अमिग्डालाचे प्रकाशन थांबले तर एखाद्याच्या भावना समजू शकणार नाहीत. त्यामुळे खेळ खेळणाऱ्या काही मुलांचे वर्तन बदलते. जर तुम्ही या अवस्थेतून बराच काळ जात असाल तर अ‍ॅलेक्सिथिमिया नावाची स्थिती उद्भवू शकते. अ‍ॅलेक्सिथिमिया ही एक अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये एखाद्याच्या भावना निश्चित करण्यात अडचण येते.

व्हिडिओ गेमचे आरोग्यावर परिणाम
सध्या व्हिडिओ गेम्सची पहिली पिढी चालू आहे, त्यामुळे त्याचे भयंकर परिणाम अजून समोर आलेले नाहीत. परिस्थिती पाहून भविष्य काय असेल याचा अंदाज बांधता येतो.

जी मुले सतत एका विशिष्ट स्थितीत बसून व्हिडिओ गेम खेळतात, त्यांचा अंगठा, मनगट, हात, कोपर, मान, कंबर यांना त्रास होऊ शकतो. भलेही त्यांचे परिणाम लवकर दिसणार नाहीत, पण सत्य हे आहे की ते लवकरच दिसतील.

दीर्घ व्हिडिओ गेम सत्रानंतर, इतर ठिकाणी लक्ष केंद्रित करणे कठीण होते. संगणकावर बराच वेळ बसल्याने न्यूरोमस्क्युलोस्केलेटल प्रणालीमध्ये बदल होतात. त्याच्या प्रभावाखाली, मान वाकते आणि भविष्यात पाठदुखीचा धोका वाढतो.

समाजापासून वियोग
अनेक गेम ज्यामध्ये मुले मल्टीप्लेअर किंवा ग्रुप गेमिंग करतात, परंतु याला सोशलायझिंग म्हणता येणार नाही. डिजिटल उपकरणांमध्ये व्यस्त असल्यामुळे लोकांचा एकमेकांशी संवाद इतका कमी झाला आहे की लोक आपल्या आजूबाजूला राहणाऱ्यांना नीट ओळखतही नाहीत. समाजाशी असलेले नाते तुटले तर खर्‍या अर्थाने मुलाचा विकास होणार नाही.

आपण कोणते खेळ खेळावे आणि कोणत्या प्रकारचे खेळ खेळू नयेत?

आपण कोणत्या प्रकारचे व्हिडिओ गेम खेळले पाहिजेत
एक खेळ तुमची जीवनशैली बदलू शकतो. त्यामुळे तुम्ही कोणते व्हिडिओ गेम खेळत आहात ते अतिशय काळजीपूर्वक निवडा. तुमच्या कौशल्य आणि छंदानुसार स्वतःसाठी सर्वोत्तम खेळ निवडा.

साहसी, खेळ, कोडे खेळ, शैक्षणिक प्रश्नमंजुषा योग्य प्रकारे आणि दैनंदिन क्रियाकलापांसह खेळल्या गेल्यास ते चांगले सिद्ध होऊ शकतात.