Mahamata Ramai Bhimrao Ambedkar
रमाबाई डॉ.आंबेडकर यांच्या पत्नी होत्या. त्यांच्या नम्रता आणि करुणेमुळे त्यांना रमाई किंवा आई म्हणून प्रेमाने स्मरण केले जाते. रमाबाईंचा जन्म ७ फेब्रुवारी १८९८ रोजी एका गरीब दलित कुटुंबात झाला. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या जीवनावर त्यांचा मोठा प्रभाव पडला. डॉ. आंबेडकरांच्या यशात त्यांच्या थोर पत्नी रमाबाई आंबेडकर यांचे अतुलनीय योगदान होते, त्या बुद्धिमान, दयाळू, सभ्य, आज्ञाधारक, पवित्र, धार्मिक, उच्च चारित्र्यवान होत्या, शिवाय त्यांचे राहणीमान साधे होते.
माता रमाबाई यांचा जन्म 1898 मध्ये भिकू धात्रे आणि रुक्मिणी यांच्या पोटी झाला. त्यांचे वडील उदरनिर्वाहासाठी दाभोळ बंदरातून बाजारात मासळीच्या टोपल्या घेऊन जात असत. माबाईंनी आपले आई-वडील दोघेही आयुष्यात खूप लवकर गमावले. तिचे आणि तिच्या भावंडांचे संगोपन तिच्या काकांनी मुंबईत केले.
1906 मध्ये त्यांनी बी.आर. आंबेडकर यांच्याशी विवाह केला. त्यांच्या लग्नाच्या वेळी रमाबाई आंबेडकर नऊ वर्षांच्या होत्या, तर बाबासाहेब 15 वर्षांचे होते. रमाबाई त्यांच्या पतीला ‘साहेब’ म्हणत असत तर ते त्यांना प्रेमाने ‘रामू’ म्हणत असत.
रमाबाई आंबेडकर यांनी आपल्या पतीच्या महत्त्वाकांक्षेला पाठिंबा दिला आणि त्यांना उच्च शिक्षणासाठी परदेशात जाण्यासाठी प्रोत्साहित केले. या जोडप्याला एक मुलगी (इंदू) आणि चार मुलगे (यशवंत, गंगाधर, रमेश आणि राजरत्न) होते. या जोडप्याच्या पाच मुलांपैकी यशवंत हा एकुलता एक मुलगा होता.
प्रदीर्घ आजारानंतर २६ मे १९३५ रोजी रमाबाई आंबेडकर यांचे निधन झाले. आंबेडकरांशी लग्न होऊन २९ वर्षे झाली. ‘थॉट्स ऑन पाकिस्तान’ या पुस्तकाच्या प्रकाशनाच्या वेळी आंबेडकरांनी रमाबाईंचा त्यांच्या जीवनावर झालेला प्रभाव मान्य केला. त्यांनी ते पुस्तक रमाबाईंना अर्पण केले.