यशस्वी शिक्षकांसाठी आवश्यक असणारी वैशिष्ट्ये

Topic: Features required for successful teachers

शिक्षक हा राष्ट्राचा निर्माता असतो असे म्हणतात. शिक्षकाचे मानसिक आरोग्य चांगले नसेल तर तो आपल्या विद्यार्थ्यांना न्याय देऊ शकत नाही. शिक्षकांच्या मानसिक आरोग्याचा भावी पिढ्यांवर परिणाम होतो.असे म्हणतात की, “चांगले शिक्षक ते असतात ज्यांच्याकडे हुशार कौशल्ये परिपूर्ण असतात, जे कर्तव्यदक्ष असतात आणि म्हणून चांगल्या सर्जनशील समाजाच्या निर्मितीसाठी त्यांची गरज असते.” आजच्या ब्लॉग मध्ये आपण थोडक्यात जाणून घेणार आहोत की, यशस्वी शिक्षकांसाठी कोणती वैशिष्ट्ये आवश्यक आहेत.

आळशीपणापासून मुक्त रहा (Be free from idleness) – शिक्षकाने त्याच्या कामात आळशी नसावे. शिक्षक आळशी नसला तर त्याला त्याचा फायदा होईल कारण एकीकडे तो आपला विषय शिकवण्यात यशस्वी होईल, तर दुसरीकडे तो विद्यार्थी आणि त्याच्या समवयस्कांमध्येही लोकप्रिय होईल.

अहंकाराला दूर ठेवा (Free from ego) – जर शिक्षक कर्तव्यनिष्ठ असेल तर त्याने कर्तव्याप्रती अहंकार बाळगू नये. जर त्याच्यात अहंकार जन्माला आला, तर तो जोपर्यंत कर्तव्यदक्ष आहे, त्याचे साथीदार त्याला त्याच्या कर्तव्यातून काढून टाकण्यात मागे राहणार नाहीत. त्यामुळे वैमनस्य निर्माण होते.

कर्तव्य हाच पुरस्कार (Duty is reward) – शिक्षकाने आपल्या कर्तव्याकडे लक्ष दिले पाहिजे. वास्तव हे आहे की शिक्षक हा समाजाच्या इमारतीचा पाया असतो. शिक्षक जर कर्तव्यदक्ष नसेल तर त्याचे काम ना विद्यार्थ्यांच्या हिताचे असेल ना राष्ट्रहिताचे.

आपल्या विद्यार्थ्यांना समजून घ्या आने त्यांच्यावर प्रेम करा (Be a student and love your pupils)- विद्यार्थ्यांना त्यांच्यावर प्रेम करणाऱ्या शिक्षकाबद्दल सहानुभूती असते. त्यामुळे शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांवर प्रेम करणे आवश्यक आहे. तितकेच त्यांना समजून घेणे पण गरजेचे आहे.

वातावरणानुसार बदल (Change according to environment) – वेळ आणि वातावरणानुसार बदलत राहिल्यासच शिक्षक आनंदी राहू शकतो. जर त्याच्या समजुतीमध्ये बदल झाला नाही तर तो यशस्वी शिक्षक होऊ शकत नाही. याचे कारण शिक्षण क्षेत्रात महत्त्वाचे बदल होत आहेत, ज्याची माहिती असणे प्रत्येक शिक्षकाचे कर्तव्य आहे.

सिद्धांत आणि व्यवहारात सातत्य (Consistency in theory and practice) – शिक्षणाचा सिद्धांत आणि व्यवहारात फरक नसावा पण समानता असावी. त्याशिवाय जीवनाच्या परिस्थितीशी शिक्षण जुळत नाही आणि समाजाचे विघटन सुरू होते.

तुमच्या व्यवसायावर प्रेम करा (Love your profession) – यशस्वी शिक्षक नेहमीच त्याच्या व्यवसायाशी एकनिष्ठ असतो. तो केवळ खाण्यापिण्यासाठी शाळेत जात नाही, तर अध्यापनाच्या साहित्यासोबतच तो शिकवण्याच्या नवनवीन पद्धतींबाबतही सजग असतो आणि त्यांची चाचपणी करत असतो.

प्राचीन गुरूंच्या आदर्शांचे पालन करा (Follow your ancient Gurus) – प्राचीन गुरूंच्या आदर्शांचे पालन केल्याने ‘साधी राहणी आणि उच्च विचारसरणी’ हा शुद्ध भाव विकसित होतो. या भावनेने दबून राहिल्याने जीवनात निराशा आणि भावना ग्रंथी निर्माण होण्याची शक्यता कमी असते.

आपल्या सहकाऱ्यांना समान वागणूक द्या (Treat your colleagues as equals)– शिक्षकाने आपल्या सहकाऱ्यांना समान वागणूक दिली पाहिजे. असे केल्याने तो त्याच्या समवयस्कांमध्ये लोकप्रिय होईल. ही लोकप्रियता त्याला प्रसिद्धीच्या शिखरावर घेऊन जाते.

‘सत्यम शिवम सुंदरम’ वर विश्वास ठेवा (Believe in Truth, Good and Beauty) – शिक्षकाने नेहमी ‘सत्यम शिवम सुंदरम’ वर विश्वास ठेवला पाहिजे. असे केल्याने त्याचा जीवनातील शाश्वत विश्वासांवरचा विश्वास वाढेल आणि तो आपल्या विद्यार्थ्यांना जे काही देईल ते त्याचे स्वतःचे असेल.

लोकशाहीवर विश्वास (Believe in democracy) – बालकाचा सर्वांगीण विकास करणे हे शिक्षणाचे उद्दिष्ट आहे. हे तेव्हाच घडेल जेव्हा शिक्षक लोकशाहीवर विश्वास ठेवेल आणि समाजव्यवस्थेच्या प्रत्येक घटकाचा लोकशाही पद्धतीने विचार करेल.

शाळा आणि समाज यांच्यातील संबंध प्रस्थापित करा (Establish relation between school and society) – शिक्षकाने शिक्षणामध्ये अशी परिस्थिती निर्माण केली पाहिजे, जेणेकरून शाळा आणि समाज यांच्यात सहसंबंध निर्माण होऊ शकेल. शाळा ही समाजाची लघुरूप आहे, त्यामुळे ती समाजाच्या सर्व गरजा पूर्ण करायला हवी.

काळजी करू नका (Forget worries) – शिक्षक जेव्हा सर्व चिंतांपासून मुक्त असतो तेव्हाच त्याच्या कामात यश मिळवू शकतो. म्हणून, वर्गात जाण्यापूर्वी शिक्षकाने त्याच्या सर्व चिंता दूर केल्या पाहिजेत.